Język rosyjski

Język rosyjski w świecie

Język rosyjski zajmuje piąte miejsce, zaraz po języku angielskim, chińskim, hiszpańskim i języku hindi, pod względem liczebności osób, które się nim posługują. Jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych języków w Europie, zarówno pod względem ilości obszarów geograficznych, gdzie jest używany na co dzień, jak również ludności, dla której rosyjski jest językiem ojczystym. W związku z tak dużym znaczeniem języka rosyjskiego w środowisku międzynarodowym, istnieje coraz większe zapotrzebowania na tłumaczenia rosyjsko-polskie tekstu w tym zakresie.

Język rosyjski jest oficjalnym językiem na terenach Wspólnoty Niepodległych Państw, zrzeszających większość byłych republik Związku Radzieckiego, gdzie do roku 1991 pełnił on rolę język państwowego. Obecnie w Rosji posługuje się nim 130 mln obywateli, a także 26,4 mln ludności zamieszkującej tereny Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu, Republiki Mołdawii i Krymu. Częściowo uznawany jest także na terenie Republiki Abchazji i Południowej Osetii.

Oprócz krajów byłego ZSRR, językiem rosyjskim posługują się również mieszkańcy Europy Zachodniej, głównie w Niemczech i Francji, jak również niektórzy obywatele USA, Kanady, Chin czy Australii.

Język rosyjski wraz z białoruskim i ukraińskim, należą do grupy języków słowiańskich, będących częścią indoeuropejskiej rodziny językowej. W różnych okresach język rosyjski zapożyczał słowa z języków indoeuropejskich min. z języka angielskiego, greckiego, łacińskiego, hiszpańskiego, włoskiego, niemieckiego, niderlandzkiego, portugalskiego i francuskiego. Ponadto zauważa się wpływy języków, które nie są zaliczane do tej grupy językowej tj. język arabski, gruziński, chiński, tybetański, japoński, mongolski, jak również języki tureckie, czy te obowiązujące w krajach Ameryki i Afryki.

Historia języka rosyjskiego

Historia języka rosyjskiego w pisemnej formie, sięga okresów protohistorycznych i przedhistorycznych. W związku z zajmowaniem przez Słowian wschodnioeuropejskiej równiny, obejmującej dawną kulturę starogrecką, scytyjską i sarmacką, język rosyjski zawierał w sobie grupę przysłówków różnych plemion w tym: bałtyckich, niemieckich, celtyckich, tureckich i fińskich. O mieszanym charakterze języka rosyjskiego w tym okresie świadczą również jego powiązania z przedchrześcijańskimi wierzeniami Słowian.

W tym czasie język rosyjski posiadał trzy etnolingwistyczne odmiany, odpowiadające południowo rosyjskiej, północno rosyjskiej oraz wschodnio lub środkoworosyjskiej grupie językowej, która wyraźnie odróżniała się od pozostałych zasadami fonetycznymi i gramatycznymi, które obowiązywały przy budowie gwary.

Za początek starorosyjskiego języka literackiego przyjmuje się okres, w którym powstawało państwo Kijowskie, czyli wiek XI. Nastąpił rozwój piśmiennictwa w związku z dużym wpływem wysokiej kultury i literatury greckiej na język słowiański.

Pomimo faktu, że Ruś znajdowała się pod wpływem prawosławia, Bizancjum nie protestowało przeciw czerpaniu przez słowiański język literacki z bogatej kultury zachodu. Zastosowanie greckiego alfabetu nie oddawało w pełni właściwości języka słowiańskiego, dlatego też potrzebne było stworzenie alfabetu słowiańskiego, czego podjął się grecki misjonarz i filolog Cyryl.

Szybki rozwój

Szybki rozwój słowiańskiego języka literackiego pozwolił mu na zrównanie się z językiem greckim, łacińskim i żydowskim. Stał się głównym czynnikiem, który połączył wszystkich Słowian od wieku IX do XI. To właśnie tym językiem posługiwano się na Bałkanach, w Czechach, Kijowie czy Nowogrodzie. Dzięki powstaniu słowiańskiego języka stworzono literackie pomniki tj. „Słowo o Prawie i Łasce”, którego autorem jest metropolita Iłarion, ewangelie czy też Izbornik Światosława.

Wydarzenia historyczne epoki feudalizmu, tj. podbój Rusi przez Mongołów czy też podboje polsko-litewskie w XIII i XIV wieku, doprowadziły do wielu kryzysów politycznych, ekonomicznych, a także spowodowały rozpad języka na ukraiński, białoruski i wszechrosyjski.

W wieku XIV nastąpił w Rusi Moskiewskiej proces normalizowania piśmiennego języka moskiewskiego, zarówno składni jak i wszystkich zasad gramatycznych oraz fonetycznych. Zmieniło się rozumienie kategorii czasu, a także nowoczesnego brzmienia nabrały rodzaje rzeczowników.

Od tego czasu mowa moskiewska stała się podstawą rosyjskiego języka literackiego. Przejął on jej wszystkie charakterystyczne cechy, tzn. nastąpiła redukcja nieakcentowanych sylab, zmiana odmiany rzeczowników przez przypadki w liczbie pojedynczej rodzaju męskiego i nijakiego, a także wprowadzono twarde zakończenie -t w 3 osobie w czasie teraźniejszym i przyszłym. Początek drukarstwa, który datuje się na wiek XVI, był główną przyczyną sprzyjającą rozwijaniu się języka literackiego w państwie moskiewskim.

W wieku XVII i XVIII Południowo-Zachodnia Ruś stała się osobliwym pośrednikiem, między moskiewską Rusią i Europą Zachodnią. Język polski stał się dostawcą słownictwa i terminologii naukowych, prawnych, administracyjnych, technicznych oraz związanych z życiem codziennym.

Reformy i dalszy rozwój języka rosyjskiego

Epoka politycznej i technicznej rekonstrukcji państwa moskiewskiego miała znaczny wpływ na mowę. W tym okresie język rosyjski wyzwolił się od ideologii Cerkwi, dzięki czemu w 1708 roku możliwa była reforma alfabetu, który stał się bliski europejskim wzorcom.

Druga połowa XVIII wieku to czas gallomanii, która sprawiła, że to język francuski stał się oficjalnym językiem arystokratycznych i szlacheckich kręgów. Nastąpił proces europeizacji rosyjskiego społeczeństwa, co także miało znaczny wpływ na rozwój języka.

Początek nowej fazie języka literackiego dał rosyjski uczony i poeta Michaił Łomonosow. To właśnie on połączył wszystkie, występujące w języku rosyjskim, odmiany obejmujące język mówiony z jego wszystkimi regionalnymi różnicami, a także style narodowej poezji i uznał formy języka rosyjskiego za podstawę literatury. W tym zakresie Łomonosow wprowadził podział na trzy style literackie: prosty, średni i wysoki.

Znaczny udział w reformacji języka rosyjskiego mieli także inni przedstawiciele literatury, do których zalicza się G. Dzierżawin, N. Nowikow, A. Radiszczew, A. Sumarokow i D. Fonwizin. Dzięki nim literatura rosyjska wzbogaciła się o nowe słowa i środki wyrazu, które znacznie poszerzyły zakres słownictwa.

Również ich następcy, W. Kapnist, N. Karamzin, N. Nowikow, mieli wpływ na kształt literackiego języka. Warto zaznaczyć, że język używany przez rosyjskiego historyka i pisarza N. Karamzina był – pod względem jakości i słowotwórstwa – porównywany z językiem, w którym pisali Cyceron i Tacyt.

Fala ruchu demokratycznego zmieniła charakter języka rosyjskiego, który – zdaniem przedstawicieli inteligencji – powinien być dostępny dla szerokich mas. Za sprawą Aleksandra Puszkina, który odegrał rolę narodowego poety, zaczęto rozważać nadanie językowi charakteru ogólnonarodowego. Odrzucając stylistyczne ograniczenia i odmienności mowy narodowej, a także wykorzystując jej bogactwo językowe, Puszkin stworzył jaskrawy obraz rosyjskiego języka, duszy słowiańskiego świata.

Język rosyjski połowy XIX i początku XX wieku miał cztery ogólne tendencje rozwoju. Pierwsza z nich dotyczyła ograniczenia słowiańsko-rosyjskiej tradycji, która cały czas wpływała na normy literackie. Druga tendencja polegała na zbliżeniu języka literackiego do żywego języka mówionego. Również widoczne były próby rozszerzania literackiego użycia słów i wyrażeń, pochodzących z fachowych dialektów i żargonów, a także redystrybucja funkcji i różnego rodzaju wpływów. Istotną tendencją był również rozwój powieści realistycznej (F. Dostojewski, Ł. Tołstoj, I. Turgieniew), opowiadań (A. Czechów), w których przeważała społeczno-polityczna i filozoficzna problematyka.

Nowy ustrój i kultura socjalistyczna zmieniła język rosyjski zarówno w zakresie słowotwórstwa, leksyki, jak i frazeologii. Wraz ze zmianami w życiu społecznym rozpowszechniły i umocniły się hasła związane z tematyką społeczno-polityczną, a także nastąpił rozwój specjalistycznych wyrażeń w dziedzinie techniki. Słownik rosyjskiego języka literackiego wzbogacił się o abstrakcyjne pojęcia i terminy, będące wynikiem wzrostu społecznej świadomości.

Język rosyjski uzyskał status ogólnopaństwowego w podstawowych aktach prawnych imperium Rosyjskiego (art. 3 red. z dn. 23.04.1906.). Standaryzacji języka mówionego, przypadającej na wiek XX, sprzyjały rozpowszechnione mass media, utworzenie powszechnego dostępu do nauki i zdobywania wykształcenia, a także stale rosnące zjawisko migracji ludności.

Dokonujący się, pod koniec wieku XIX i na początku wieku XXI, proces globalizacji także miał swój udział w rozwoju języka rosyjskiego. Przede wszystkim język rosyjski został wzbogacony o wiele zapożyczeń, głównie z języka angielskiego, dotyczących specjalistycznych dziedzin, tj. techniki, elektroniki, medycyny. Miało to także związek z pojawieniem się Internetu i nowego sposobu komunikacji, co sprawiło rozszerzenie praktycznie wszystkich sferach życia nowoczesnego społeczeństwa.

Przemiany w języku rosyjskim sprawiły, że stał się on jednym z najbardziej rozpowszechnionych i rozwijających się języków świata. Dowodem na to może być stałe zapotrzebowanie na tłumaczenie tekstu w języku rosyjskim, jak i specjalistów tj. tłumaczy rosyjsko-polskich – w tym tłumaczy przysięgłych języka rosyjskiego. Zainteresowanie językiem rosyjskim nierozerwalnie łączy się z poznaniem rosyjskiej kultury. Ilość chętnych do nauki języka rosyjskiego rośnie z każdym rokiem. Obecnie liczba uczących się go osób, na 1648 uczelniach wyższych, przekroczyła 18 milionów.

W roku 1967 powołano do życia Międzynarodowe Stowarzyszenie Wykładowców Języka Rosyjskiego i Literatury. A w 1974 został założony Instytut języka rosyjskiego imienia A. Puszkina.

Przed rokiem 1991 w ZSRR język rosyjski był językiem stosunków międzynarodowych, sprawując funkcje języka państwowego. Język rosyjski często jest nadal stosowany w byłych krajach członkowskich ZSRR: Białorusi, Ukrainie, Litwie i in. W takich krajach jak: Izrael, Niemcy, Francja, Kanada, USA, gdzie mieszka wielu emigrantów z byłego ZSRR, ukazują się rosyjskojęzyczne czasopisma, stacje radiowe i kanały telewizyjne emitują programy w tym języku, otwierane są rosyjskojęzyczne szkoły. W Polsce i innych krajach Europy Wschodniej do końca lat 80 XX wieku język rosyjski był podstawowym językiem obcym w szkołach. Język rosyjski jest jednym z oficjalnych języków w Kazachstanie i Kirgizji, Abchazji i Południowej Osetii. Jest także jednym z dwóch państwowych języków na Białorusi (na równi z białoruskim). Na Ukrainie językiem urzędowym jest język ukraiński. Zgodnie jednak z decyzjami samorządów język rosyjski otrzymał status prawny w obwodach: Ługanskim, Donieckim i Zaporożskim, miastach Ługansk, Charków, Odessa, Sewastopol i Jałta.

Język rosyjski jest jedynym państwowym językiem Rosji. Rok 2007 ogłoszono „rokiem języka rosyjskiego”, w ramach którego przeprowadzano przedsięwzięcia kulturalno-oświatowe i naukowe ukierunkowane na promocję języka rosyjskiego i literatury oraz wsparcie programów badawczych w Rosji i za granicą.